Çatı İle İlgili Genel Bilgiler Nelerdir?

Çatı hususunun açıklanmasında karşılaşılan mühim bir sorun, çatılar ve çatılara dair bütün sistem ile alt sistemlerin açıklanabilmesi amacıyla çatılara dair esas kavramların eskiden verilmesi gereğidir. Ancak, rastgele bir şey açıklanmadan çatıya dair kavramlardan söz edilmesi bir paradoks olarak nitelenebilir. Aksine, bu tür yapılmayıp da her husus içersinde alakalı kavramlar açıklandığı takdirde; bu kez de, çatılardan söz etmek, kavramlar açıklanmadığı amacıyla yeterli olmamakta; bu hal ise, bir anlamda kargaşaya namacıyla olabilmekte dir. Bu iki yönlü karmaşayı gidermek suretiyle çatılara ait bilgi edinmenin başlangıcı olan bu bölgede çatılarla alakalı esas kavramların detaya girilmeksizin açıklanması makul bulunmuştur. Bu bağlamda oluşturulan açıklamalar alçakta yer almaktadır.

Çatı İskeletini Oluşturan Genel Çatı Elemanları

+ Çatıda Kaplama Altı Tahtası : Eğimli çatılarda, çatı kaplamasının altında yer alan ve kaplamanın oturtulduğu tahtadır. Bu tahta kaplama, kendine dik taraftaki mertekler üstüne oturtulur, kalınlığı 2,0-2,5 cm; genişliği de aşağı yukarı 20 cm'dir. Kaplama tahtaları 50 cm eksen Aralıklı olarak teşhis edilmiş ve eğilmeye çalışan mertekler üstüne teşhis edilirler.

+ Çatıda Mertek : Eğimli çatılarda kaplama altı tahtasının üstüne oturduğu ve aşağı yukarı 50 cm eksen Aralıklı olarak aşıklara oturan örtü konstrüksiyonuna ait çatı elemanıdır. Mertekler, ampirik kabullere göre 2,75-3,00 m açıklıkta mesnetlendirilerek eğilmeye çalışırlar ve kesitleri 5/10 – 6/12 cm'dir.

+ Çatıda Aşık : Merteklerin üstüne oturtulduğu çatı konstrüksiyon elemanıdır. Aşıklar, merteklerin yüklerini eğilmeye çalışarak oturtma çatılarda dikmelere, asma çatılarda babalara iletirler. Ampirik kabullere göre aşıkların kesiti 10/10 – 12/14 – 12/16 cm'dir ve 3,75-4,00 m'de bir dikme ya da babaya oturtulurlar.

+ Çatıda Baba : Asma makaslarda üstüne oturan aşığın yükünü yanlamalarla gergiye ileten, gerginin asıldığı ve çekmeye çalışan makas elemanıdır. Babanın kesiti kare ya da kareye yakın dikdörtgen olabilir.

+ Çatıda Yanlama (Makas Kirişi) : Bir çatı makasında babanın yüklerini yanlardaki mesnetlere ileten iki eğik basınç çubuğundan her birisidir. Yanlama, basınca çalıştığı amacıyla, kare ya da kareye yakın kesitte olmalıdır. 10/10 – 12/12 – 12/16 cm gibi kesitlerde olabilen yanlamalar, çit ya da tek olarak tasarlanabilir.

+ Çatıda Gergi : Asma makaslarda yanlamalardan gelen basınç kuvvetlerinin etkisiyle çekmeye çalışan ve makasın açılmasını engel olan makas konstrüksiyon elemanıdır. Makasın sistemine göre gergi tek ya da çift olabilir.

+ Çatıda Diyagonal : Üç babalı asma bir makasta ortadaki baba ile başka iki baba arasında eğik olarak teşhis edilen makas elemanıdır. Böyle bir makasta diyagonal basınca çalışır ve kesiti yanlama ile aynıdır.

+ Çatıda Kuşaklama : Aşıklara dik tarafta ve bir dikmenin iki yanısıra bulunarak merteklere kadar uzanan kararlılık elemanıdır. KUşaklama, dikme ve aşık birbirlerine ufak ebatlı geçmelerle geçirilir. Kalkan duvarı yönünde tek doğrultulu oluşturulan kUşaklamanın kesiti 4/12 – 4/15 cm'dir.

+ Çatıda Göğüsleme : Aşık ve dikme (baba) düzleminin yanal hareket yapmasını engel olan kararlılık elemanıdır Aşık ve dikme arasına 45 derece açıyla teşhis edilen göğüsleme, kalkan duvarı yönünde tek doğrultulu yapılır ve alt yönü dikmenin altı ile aynı yastığa oturtulur; aşık ile olan açısı da 45°'den büyük olur.

+ Çatıda Mahya : Beşik örtüsü ve kırma (mansard) çatılarda eğik çatı yüzeylerinin yatay bir doğru süresince kesiştiği ara kesittir.

+ Çatıda Mahya Aşığı : Mahyada merteklerin üstüne oturtulduğu konstrüksiyon elemanı dır.

+ Çatıda Konstrüktif Aşık : Mahyanın en çok 75 cm paralelinde yer alan bir aşık olması halunda, mertekler konsol çalışabileceğinden, sadece mertekleri birbirine bağlamak suretiyle merteklerin altlarına yerleştirilen ve bir dikmeye lüzum göstermeyen mahyadır.

+ Çatıda Ara Aşık : Mahya aşığı ile damlalık aşığı arasında kalan başka aşıklardır.

+ Çatıda Damlalık Aşığı : Binanın dış duvarı hizasındaki en alt kottaki aşıktır.

+ Çatıda Eğik Mahya : Kırma ve mansard çatılarda çatı yüzeylerinin 45° açılarla kesiştiği ara kesitlere yerleştirilen ve merteklerin üst yüzleri ile aynı düzeyde teşhis edilen iri bir mertek pozisyonundaki konstrüksiyon elemanıdır. Eğik mahyanın üstüne kiremit örtülü çatılarda mahya kiremiti kaplanır.

+ Çatıda Eğik Dere : Kırma çatılarda çatı yüzeylerinin 45° açılarla kesiştiği fakat sırt değil, dere meydana getirdiği ara kesitlere yerleştirilen ve merteklerin üst yüzleri ile aynı düzeyde teşhis edilen iri bir mertek pozisyonundaki konstrüksiyon elemanıdır. Eğik dereden su-yun akması amacıyla, çinko vb. malzeme ile üzeri kaplanır.

+ Çatıda Kalkan Duvarı : Tek yüzeyli ve beşik örtüsü çatılarda mahyaya dik tarafta çatının iki yanısıra teşhis edilen, genellikle tek yüzeyli çatılar amacıyla dik üçgen; beşik örtüsü çatılar amacıyla ise ikizkenar üçgen şeklindeki duvardır.

+ Çatıda Saçak : Çatılarda, çatı yüzeyinin binanın dışına taşan bölümüdür, Saçak eğimli olabileceği gibi, artı yatay da olabilir. Normal saçak genişliği 75-100 cm'dir; daha geniş saçaklar payanda ile desteklenir.

+ Çatıda Kasnak : Ahşap çatılarda bacaların çevresinde mertekler ve onlara dik kısa mertekler ile kaplama altı tahtalarının oturtulması amacıyla oluşturulan çerçevedir. Bacanın çatıyı deldiği yerde baca çevresine kasnak yapılır.

+ Çatıda Eğim Betonu : Düz damlarda yağış sularının su giderlerine akabilmesi amacıyla taşıyıcı döşeme üstüne %0,5-1,0 eğimle dökülen ve en az kalınlığı 2,5 cm ve çimento dozajı 400-450 kg/ım3 olan çimento şaptır

+ Çatıda Buhar Kesici : Genelde polimer ya da bibütünlü malzemeden imal edilen su ve buharı geçirmeyen membran malzemedir. Teras çatılarda iç mekandan gelen su buharının açık gözenekli ısı tutucuya ulaşmasını ve ısı tutucunun ıslanmasını engeller.

+ Çatıda Buhar Dengeci : Teras çatılarda taşıyıcı döşeme altından gelen su buharının ısı tutucuya erişerek onu ıslatmasını engellemek üzere buhar kesici altında onunla bir arada sarfedilen ve buharın buhar kesiciye her noktada eşit basınçla ulaşması amacıyla derli toplu delikleri teşhis edilen membran örtüdür.

+ Çatıda Isı Tutucu : Herhangi bir mekandaki ısı enerjisinin bu mekanın dışına akışını azaltmak suretiyle sarfedilen ve içersinde hareket etmeyen hava sahip olan organik ya da inorganik malzemedir. Teras çatılarda çatı üstünde gezilebilme söz hususu bulunduğundan, basınç dayanımı yüksek ısı tutucular kullanılır.

+ Çatıda Su Yalıtım Membranı : Çatı, esas ve zemine ilişki eden dış duvarlarda suyun yapı elemanına girmesini önlemek suretiyle polimer-kopolimer ve bibütünlü malzemelerden imal edilen su geçirimsiz yalıtım malzemesidir.

+ Çatıda Koruma Betonu : Darbe, radyasyon, mekanik aşınma gibi etmenlere karşı korunması lüzumen ısı tutucu, su yalıtım membranı vb. malzemeleri güvenliğini sağlamak üzere 400-450 kg/m3 çimento dozajlı 2,5-4,0 cm kalınlıkta çimento şaptır.

+ Çatıda Tespit Harcı : Rijit kaplama malzemelerini duvar ve döşeme gibi rijit bir zemine teşhis etmek suretiyle 400-450kg/m3 çimento dozajıyla oluşturulan 2,5-3,0 cm kalınlıktaki harçtır.
Çatı Döşeme Kaplaması: Üstünde gezilebilir teras çatılarda en üstteki dış etkilere açık kaplamadır. Bu kaplamaların çimento harcıyla teşhis edilenleri bulunduğu gibi, plastik takozlar üstüne oturtularak eğilmeye çalıştırılan çeşitleri de vardır.